İşlemci (CPU) Nedir? Ne İşe Yarar? Nasıl Çalışır?

[srocenter Can]

Bilgisayarınızın en önemli bileşeni olarak tanımlanabilecek olan İşlemci (CPU) nedir, ne işe yarar, nasıl çalışır ve satın alırken nelere dikkat edilmeli?İçindekiler

İşlemci (CPU) Nedir?


CPU (Central Processing Unit), sisteminizdeki işletim sisteminden, programlardan ve diğer bileşenlerden gelen talimatları işleyen ve yürüten bileşendir.

CPU aynı zamanda İşlemci olarak da bilinir. Her iki kullanım da aynı donanıma işaret ettiği için aralarında herhangi bir fark bulunmamaktadır.

Modern bir CPU genellikle küçük boyutlarda ve kare şeklindedir. Arka yüzeyinde çok sayıda kısa, yuvarlak ve metalik konnektör bulunur.

CPU, anakart üzerinde bulunan CPU soketine yerleştirilir. Bu sırada konnektörlerin veya pimlerin yer aldığı yüzey aşağıya doğru bakmalıdır. Ardından soketin yanında yer alan kol ile CPU sabitlenir.

Bu soket sisteminizdeki diğer bileşenlerin veri yolu aracılığıyla CPU ile bağlantı kurmasına olanak sağlar. , kendi veri yolu üzerinden bağlanırken diğer pek çok bileşen PCIe adı verilen belirli bir veri yolu standardı türünü kullanır.

Tüm CPU’ların arka yüzeyinde pin bulunmaz ancak bulunanlarda, pinler kolay bir şekilde bükülme tehlikesine sahiptir. Bu nedenle taşırken veya anakarta takarken hassas ve dikkatli davranılması tavsiye edilir.

belirli bir Intel veya AMD işlemci grubuna uyacak şekilde özel olarak tasarlandığını unutmayın.

Her soketin yapısı farklı olduğundan, Intel işlemci için tasarlanan bir anakartta AMD işlemci kullanmanız veya AMD işlemci için tasarlanan bir anakartta Intel işlemci kullanmanız mümkün olmaz.

Yalnızca bununla da kısıtla değil:

Her anakartın soket tipi farklılık göstereceğinden, bir anakart belirli bir AMD işlemci grubunu desteklese de onu her AMD işlemci ile kullanmanız da mümkün olmaz.

Bu nedenle bir anakart tercihinde bulunmadan önce değerlendirmeniz gereken ilk konu, sahip olduğunuz CPUânun bu anakart ile uyumlu olup olmadığını incelemektir.



Bilgisayar İşlemci (CPU) Olmadan çalışabilir mi?
Hayır, tüm bilgisayarlar bir tür CPU gerektirir. Bu nedenle CPU olmadan bilgisayarınız çalışmayacaktır.



İşlemci, aktif olarak çalıştığı süre boyunca ısı üretir. Bu nedenle hem kullanım ömrünü korumak hem de sorunsuz çalışmalarını sağlamak için termal macun ve soğutucu fan benzeri bileşenler ile kaplanmaları ve çevrelenmeleri gerekir.
İşlemci (CPU) Nasıl çalışır?


CPU, entegre devreler aracılığıyla elektrik akışını (1 ve 0) kontrol eden mikroskobik düzeydeki milyarlarca transistörden oluşur.

Transistörlerin mikroskop altındaki görüntüsü

Bu transistörler sisteminizin belleğinde depolanan programları çalıştırmak için gerekli olan hesaplamaların yapılmasını sağlar.

CPU teknolojisi ile ilişkili en yaygın gelişmelerden birisi transistörlerin giderek daha da küçülmesidir. Bu, aynı boyuttaki alana daha fazla transistör yerleştirebilmenizi sağlar.

CPU tarafında yaşanan bu transistör artışı ise CPU’nun daha karmaşık görevler ile eskisinden çok daha hızlı şekilde başa çıkabilmesini sağlar ancak bu ilişkinin her zaman performans artışı sağlamayabileceğini unutmamak gerekir

Bir işlemcide iki farklı ana bileşen vardır.[*]CU (Kontrol Ünitesi): Tüm CPU işlemlerini yönetir.[*]ALU (Aritmetik Mantık Birimi): Matematiksel, mantıksal ve karar işlemlerini gerçekleştirir.

Intel ve AMD tarafından üretilen, grafik yongasına ve belleğe sahip olan CPU’lar da bulunmaktadır. Standart bir CPU işlevinden daha fazlasını yapabilen ve APU olarak adlandırılan bu varyasyonu da aşağıda daha ayrıntılı bir şekilde ele alacağız.
İşlemci (CPU) Ne İşe Yarar?


CPU, sisteminizdeki işletim sisteminden, programlardan ve diğer bileşenlerden gelen talimatları işleyen ve yürüten bileşendir.

Bu süreç dört temel aşamadan oluşur: Getir, Kod çöz, Yürüt, Depola

CPU birinci adımda monitör, klavye, fare veya mikrofon gibi bir giriş aygıtından veya bir uygulamadan ya da işletim sisteminden bir tür girdi alır.

Ardından Getirme – Yürütme döngüsü olarak da adlandırılan şu dört görevi tamamlaması gerekir:[*]Getir: CPU, talimatı RAM’den alır. Buna bellekten okuma da denir.[*]Kod çöz: Komutların kodunun çözülmesi ve CPU’nun anlayabileceği bir biçime, yani makine diline (binary) dönüştürülmesi.[*]Yürüt: Verilen talimatların yürütülmesi ve yerine getirilmesi.[*]Depola: İstendiğinde daha sonra almak için yürütme sonucunun belleğe geri kaydedilmesi. Buna belleğe yazma da denir.

Modern bir CPU saniyede milyonlarca talimatı yürütebilir ancak aynı anda yalnızca bir talimatı yürütebileceği unutulmamalıdır.

RAM yuvası CPUânun oldukça yakınındadır. Bunun nedeni RAMâinizin (sisteminizdeki diğer bileşenlerin aksine) direkt olarak CPUânuza bağlı olmasıdır. Bu nedenle hızlı bir RAM kullanmak CPU performansını iyileştirmeye yardımcı olabilir.



Bir bilgi işlem cihazındaki her şey sayılarla temsil edildiği için CPU, inanılmaz derecede hızlı çalışan bir hesap makinesi olarak da düşünülebilir.

Bu talimatların sonucunda CPU’nuz Windows’u başlatabilir, YouTube videosu görüntüleyebilir veya bir elektronik tablodaki bileşik faizi hesaplayabilir.
İşlemci (CPU) çekirdeği Nedir?


çekirdekler, tek bir bilgi işlem bileşenindeki – yonga veya çip – bağımsız merkezi işlemci birimi sayısını belirten bir terimdir.

CPU’lar başlangıçta tek bir işlem çekirdeğinden oluşuyordu ancak günümüzün modern CPU’ları aynı anda birden fazla talimatın gerçekleşmesine olanak sunan birden çok çekirdekten oluşmaktadır.

Örneğin i7 13700K, 16 çekirdekli bir işlemcidir.

Yukarıda, Intel tarafından 2014 yılında yayımlanmışnispeten eski bir işlemci modeli olan Intel Core i7 4770S CPU mimarisini görüyorsunuz.

Bu şema, bir işlemcinin temel düzeyde nasıl göründüğüne yönelik bir örnektir ancak her işlemcinin farklı bir düzene sahip olabileceği de unutulmamalıdır.

Görseli dikkatli bir şekilde incelediğimizde dört çekirdekli (quad core) bir işlemci görüyoruz. Az önce de belirttiğimiz gibi günümüzde daha fazla sayıda çekirdeğe sahip olan işlemci modelleri de bulunmaktadır.
çoklu İşleme Nedir?


çoğu CPU, çoklu İşleme (Hyper-Threading) veya Eş Zamanlı çoklu İşleme (Simultanouse Multi-Threading / SMT) adı verilen bir teknoloji kullanır.

Bu, bir CPU’nun fiziksel çekirdeklerinden her birinin iş parçacığı olarak da bilinen sanal çekirdeklere bölünme işlemidir ve en temel tabirle her çekirdeğin aynı anda iki şey yapmasına olanak sunar.

Bunu, işletim sistemi tarafında iki mantıksal çekirdek olarak görünen tek bir fiziksel CPU çekirdeği olarak da tasvir edebilirsiniz.

Örneğin 10 çekirdekliişlemcide Hyper-Threading etkinleştirildiğinde işlemcinin 20 iş parçacığı olur.

çoklu İşleme teknolojisi CPU verimliliğini iyileştirerek performansı artırır ve sisteminizin aynı anda çok sayıda zorlu program ile başa çıkabilmesine yardımcı olur.

Yine de bu sanal çekirdeklerin aynı kaynakları paylaştıkları için fiziksel çekirdekler kadar güçlü olmadıklarını unutmamak gerekir.
İşlemci (CPU) Saat Hızı (GHz) Nedir?


GHz ile ölçülen saat hızı, CPU’nun saniyede kaç talimat işleyebileceğini ifade eder.

1 Hz saat hızına sahip bir işlemci saniyede 1 talimat işleyebilirken, 3.0 GHz saat hızına sahip bir işlemci saniyede 3.000.000.000 talimat işleyebilir.

GHz bir CPU’nun performansını diğerleri ile kıyaslamak isterken kullanabileceğiniz faktörlerden yalnızca birisidir ve performans üzerindeki ana faktör değildir.

Nitekim 2020 yılında kullanıma sunulmuş olan 2 GHz bir CPU, 2010 yılında kullanıma sunulmuş olan 3 GHz bir CPU’dan daha hızlı olacaktır.

Bu nedenle GHz, daha ziyade aynı ürün ailesinden veya nesilden CPU’ları kıyaslarken kullanılmalıdır. Diğer tüm faktörler aynı kaldığında daha yüksek GHz, daha hızlı bir CPU anlamına gelecektir.



İşlemci (CPU) Nesli Nasıl Belirlenir?
Intel, AMD ve Apple çiplerin kaçıncı nesil olduklarını anlamak için ürün adlarını kullanabilirsiniz.

Örneğin Intel Core i7 [6]820HK 6. nesil, Intel Core i7 [13]700K 13. nesil bir çiptir. AMD Ryzen 5 [2]500X 2. nesil, AMD Ryzen 9 [3]950X 3. nesil bir çiptir. Apple M[1] 1. nesil, Apple M[2] ise 2. nesil bir çiptir.





İşlemci (CPU) Alırken GHz mi Daha Önemli çekirdek Sayısı mı?
CPU satın alırken saat hızının mı yoksa çekirdek sayısının mı daha önemli olduğu sisteminizin ne amaçla ve nasıl kullanılacağına bağlı olarak değişir.

Diğer her şey aynı kaldığında oyuncular genel olarak daha yüksek saat hızına ihtiyaç duyarken, CAD ve Premiere gibi programlarda daha fazla çekirdek sayısı önem kazanır.


İşlemci (CPU) Önbelleği Nedir?


Önbellek, CPU içerisinde yer alan ve çekirdeklere ayrı ayrı entegre edilen veya bazı çekirdekler arasında paylaşılan özel bir bellek türüdür.

Bilgisayarınızda birden fazla bellek türü bulunur ve her biri farklı amaçlara hizmet eder.

• Sisteminizdeki dosyaların çok büyük bir kısmı HDD ve SSD gibi yüksek depolama alanına sahip ve kalıcı depolama birimlerinde depolanır.
• RAM, kısa süreli ve geçici bir bellek birimidir. HDD ve SSD ile kıyaslandığında çok daha hızlıdır ancak kalıcı depolama birimi olarak kullanılmak için uygun değildir.
• kısa süreli ve geçici bir depolama birimidir. RAM, CPUânun verilere daha hızlı bir şekilde erişebilmesini sağlarken; VRAM de GPUânun verilere daha hızlı bir şekilde erişebilmesini sağlar ancak tipik olarak RAMâden daha hızlı ve daha verimli bir şekilde çalışır.
• CPU önbelleği çok daha hızlı ancak çok daha küçük boyutlu bir bellektir ve yalnızca CPU tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır.

Önbellek diğer bellekler ile kıyaslandığında çok daha hızlıdır. Öyle ki RAM’den dâhi 10 ila 100 kat daha hızlıdır ancak diğerlerinin aksine çok daha küçük boyuttadır ve tipik olarak birkaç kilobayt ila birkaç megabayt arasında değişir.

Önbellek bir SRAM biçimidir. Bu, bir DRAM biçimi olan RAM ile farklılıklara sahip olduğu anlamına gelir.

DRAM teknolojisinde veriler kapasitörlerde saklanır ve veriyi depolayan kapasitörler enerjiyi kademeli olarak boşaltır. Kapasitörden kaynaklanan sızıntıları telafi etmek için gücün birkaç milisaniyede bir yenilenmesi gerekir.

SRAM de verileri tutmak için sürekli olarak güce ihtiyaç duyar ancak veriler transistörlerde saklandığı için gücün yenilenmesi gerekmez.

Önbellekler L1, L2 ve L3 olmak üzere üç düzeyden oluşur.

L1 (Level 1) en hızlı ancak en küçük bellektir ve en sık kullanılan veri ve talimatları depolamak için kullanılırken, L3 (Level 3) en büyük ancak daha yavaş hızlı bellektir ve daha az kullanılan veri ve talimatları depolamak için kullanılır.

L1 önbelleğinin boyutu CPU’lara bağlı olarak değişiklik gösterir ancak Intel Core i9 9980XE gibi üst düzey tüketici CPU’larında 1 MB L1 önbellek görmeye başladık.

L2, L1’den biraz daha yavaş ancak biraz daha büyük bir önbellek iken L3, L2’den biraz daha yavaş ancak biraz daha büyük bir önbellektir.
32-bit ve 64-bit İşlemci (CPU) Arasındaki Farklar Neler?

• Hesaplama Sayısı
• Maksimum RAM Desteği
• Uyumluluk

İşlemci (CPU) ile ilgili ayrıntılara göz atarken 32-bit ve 64-bit olmak üzere iki farklı tanımlama ile karşılaşmış olabilirsiniz.

32-bit CPU ile 64-bit CPU arasındaki en temel farklardan birisi saniye başına gerçekleştirebilecekleri hesaplama sayısıdır ve bu da görevleri tamamlama süresini etkiler.

Bir diğer önemli fark maksimum bellek desteğidir çünkü 32-bit CPU’lar maksimum 4 GB RAM desteklerken, 64-bit CPU’lar teorik olarak 18 EB RAM ve 2023 yılı için pratik olarak 8 TB RAM desteğine sahiptir

Yüksek miktarda RAM özellikle de oyun oynarken, video düzenlerken veya mühendislik uygulamalarını kullanırken fark yaratır.

Bugün 32-bit CPU bulmak zaten kolay olmasa da herhangi bir sistemin 32-bit CPU kullanmasını açık bir şekilde tavsiye etmiyoruz.

Ayrıca 32-bit CPU’lu bir bilgisayara işletim sisteminin 64-bit sürümünü kuramayacağınızı hatırlatmak isterim. Bunun yerine 32-bit sürümünü kullanmanız gerekir.

64-bit CPU’lu bir bilgisayara işletim sisteminin 32-bit sürümünü kurabilirsiniz ancak bunu yaptığınızda 64-bit CPU tam verimle çalışmayacaktır.

CPU ve APU Arasındaki Farklar Neler?


APU, tümleşik grafik birimine sahip olan farklı bir CPU türüdür. Dolayısıyla hem CPU hem de GPU işlevleri ile birlikte gelir.

genellikle oyun dışı amaçlarla tasarlanan giriş segment bilgisayarlarda kullanılır ancak farklı bütçe sınıflarına hitap eden daha güçlü özelliklere sahip APU’lar da bulunmaktadır.

Yine de APU’nun çoğu zaman harici bir GPU ile aynı performansı göstermeyeceğini hatırlamak gerekir. Bu nedenle oyun veya mühendislik programları için bir seçim yapmanız gerektiğinde harici GPU daha doğru bir seçim olacaktır.

Ayrıca APU’nun entegre grafik kartı nedeniyle aynı özelliklere sahip bir CPU’dan daha pahalı olacağını da unutmamak gerekir.
İşlemci (CPU) Modelini Öğrenme Nasıl Yapılır?

• Win + R tuşlarına basın.
• çalıştır ekranına dxdiag yazın.
• Enter tuşuna basın.
• Açılan ekrandan İşlemci sekmesine bakarak bilgisayarınızdaki işlemcinin modelini öğrenebilirsiniz.

Bilgisayarınızda hangi işlemcinin yer aldığını öğrenmek için Win ve R tuşlarına basarak çalıştır aracını açın ve kutucuğa dxdiag yazarak Enter tuşuna basın.

Sistem Bilgisi başlığı altında yer alan İşlemci sekmesinin yanında cihazınızda hangi işlemcinin yer aldığını göreceksiniz. Örneğin: 11th Gen Intel(R) Core(TM) i7-1165G7 @ 2.80 GHz (8 CPUs), – 2.8 GHz

İşlemci (CPU) Özelliklerini Öğrenme Nasıl Yapılır?

• HWINFO64 programını indirin ve kurun.
• HWINFO64 programını başlatın.
• Program açıldıktan sonra sisteminiz otomatik olarak analiz edilecektir.
• Açılan ekrandan bilgisayarınızdaki işlemcinin özelliklerini görebilirsiniz.

Bilgisayarınızda yer alan işlemcinin hangi teknik ayrıntılara sahip olduğunu öğrenmek için işlemci modelini internette arayabilirsiniz.

Ayrıca HWINFO 64 programını kullanarak da işlemcinizin ve sisteminizdeki diğer bileşenlerin ne tür özelliklere sahip olduğunu kontrol edebilirsiniz.
İşlemci (CPU) Darboğazı Nedir? Nasıl Önlenir?


bazı teknik bileşenlerin performans konusunda birbirine ayak uyduramamasından kaynaklanan çoğunlukla donanım uyumsuzluğuna bağlı bir sorundur.

Bir darboğazı tespit edebilmek için performans monitörlerinden faydalanmanız gerekir. CPU kullanımı %99 â %100 seviyesinde iken GPU kullanımı düşükse CPU Darboğazı vardır.

CPU oyun karakterlerinin yapay zekası, oyun dünyasının fizik simülasyonu ve oyun kodlarının neredeyse her yönü ile ilgilidir. CPU darboğazı, CPUânuz GPUânuza ayak uyduramadığında ortaya çıkar.

Bu sorunu ortadan kaldırmak için CPU hız aşırtma ayarlarını deneyebilirsiniz ancak bu çözüm her zaman işe yaramayabilir. Kalıcı bir çözüm elde etmek için ekran kartınıza uyum sağlayabilecek daha güçlü bir CPU satın almalısınız.
İşlemci (CPU) Hakkında Sıkça Sorulan Sorular




CPU ve İşlemci Arasındaki Fark Nedir?
CPU aynı zamanda İşlemci olarak da bilinir. Her iki kullanım da aynı donanıma işaret ettiği için aralarında herhangi bir fark bulunmamaktadır.





Akıllı Telefon veya Tablet Gibi Cihazlarda da İşlemci (CPU) Var mı?
Evet, tablet ve akıllı telefon gibi mobil aygıtlarda CPU’nun diğer bileşenlerle birlikte yer aldığı System on Chip (SoC) kullanılır.

Mobil cihazlar tipik olarak daha küçük boyutta olan, daha az güç gerektiren ve daha az ısı üreten ARM CPU’lar kullanır çünkü daha küçük boyutlar, ısı ve güç gereksinimi ile başa çıkmayı zorlaştırır.

Bununla birlikte mobil cihazların mantık kartları daha küçük boyutlara sahip olduğu için işlemci ve bellek gibi bileşenler direkt olarak karta lehimli hâlde gelir.

Bu cihazların çoğunda satın alımdan sonra işlemci ve bellek yükseltme şansı bulunmadığından mantık kartları, anakartlarda olduğu gibi yuva veya soket barındırmaz.





En Büyük İşlemci (CPU) Üreticileri Hangileri?
Intel ve AMD masaüstü bilgisayar, dizüstü bilgisayar ve sunucular için en popüler iki CPU üreticisidir.

Apple, Qualcomm ve MediaTek ise akıllı telefon, tablet ve akıllı saat gibi kompakt cihazlar için en popüler CPU üreticileridir.

Apple ayrıca ARM tabanlı Apple M serisi çipler ile birlikte bilgisayar tarafında da önemli bir CPU üreticisi hâline gelmeye başladı.





İşlemci (CPU) Üzerindeki Termal Macun Nasıl Temizlenir?
CPU üzerindeki termal macunu temizlemek için izopropil bez kullanabilirsiniz.

Bu süreçte bezi nazikçe kullandığınızdan ve düz bir çizgi boyunca sildiğinizden emin olun. Her bir çizgi boyunca sildikten sonra kirlenen bezi bırakın ve yenisine geçin. Bu işlemi gerektiği kadar tekrarlayın.





İşlemci (CPU) Alırken Intel mi Daha İyi AMD mi?
AMD son yıllarda satışa sunduğu bazı başarılı CPU modelleri ile birlikte F/P açısından Intel’e yetişmeye ve hatta zaman zaman Intel’i geride bırakmayı başardı.

Bu nedenle CPU seçimleriniz sırasında Intel’e ek olarak AMD modellerini de göz önünde bulundurabilirsiniz ancak hangi markanın tercih edilmesi gerektiği sorusunun yanıtı, hangi programları kullanacağınız ve sisteminizle ne yapacağınıza bağlı olarak değişecektir.


Sonuç


CPU (Central Processing Unit), sisteminizdeki işletim sisteminden, programlardan ve diğer bileşenlerden gelen talimatları işleyen ve yürüten bileşendir.

Sizler için hazırladığımız bu listemizde işlemciler hakkında merak edilen ayrıntıları mercek altına aldık ve daha yakından göz attık.

Peki siz bu rehberimiz hakkında ne düşünüyorsunuz? Konu hakkındaki görüşlerinizi hemen aşağıda yer alan yorumlar sekmesinden bizlerle ve diğer okurlarımızla paylaşmayı ihmal etmeyin.